واکاوی مسائل اجتماعی ایران
پاندمی کرونا و کارتن خواب‌ها
(بخش هفتم)
همه گیری بیماری کووید ۱۹ منجر به افزایش نابرابری در دسترسی به خدمات درمانی و بهداشتی در سطح جامعه شد و بسیاری از گروههای محروم در معرض پیامدهای آن قرار گرفتند. بی خانمان ها یکی از گروههای آسیب پذیر جامعه در برابر انواع بیماری ها محسوب می شوند. این گروه همواره در معرض برچسب یا انگ اجتماعی قرار دارند و از طرف برخی از افراد جامعه طرد شده و یا به حاشیه رانده می شوند. بی خانمانی و کارتن خوابی به عنوان یک ویژگی یا انگ فردی مطرح نیست، بلکه یک دوره یا وضعیت گذار است که فرد در حال تجربه آن بوده و امکان مداخله به منظور کاهش آسیب وجود دارد. وضعیت آنها به گونه ای است که به میزان بیشتری در معرض ابتلا به انواع بیماری و یا عفونت نیز قرار دارند. اما بیماری کووید ۱۹ شرایط زیست آنها را تا حد زیادی تغییر داد و در معرض خطرات و انگ مضاعفی قرار گرفتند. قوانین قرنطینه شرایط محدود کننده‌ای را در سطح جامعه به وجود آورد و از نظر دسترسی به امکانات و خدمات بهداشت و درمانی محدودیت های جدی برای کارتن خواب ها ایجاد نمود.
پاندمی کرونا و کارتن خواب‌ها
با شروع و گسترش بیماری کووید ۱۹ انتظار بر این بود که به دلیل انتقال سریع ویروس کووید، این گروه به دلیل شرایط زیستی و زندگی‌شان به میزان زیادی در معرض خطر آلودگی قرار داشته باشند. با وجود اینکه تعداد قابل توجهی از افراد کارتن خواب معتاد مبتلا به بیماری کووید ۱۹ شدند، اما میزان ابتلای آنها در مقایسه با جمعیت عمومی کمتر بود. در این دوره باورهای نادرستی پیرامون تاثیر مثبت مصرف مواد اعتیادآور به خصوص تریاک در عدم ابتلای این افراد به بیماری کووید ۱۹ منتشر شد. در حالیکه واقعیت این است که میزان آگاهی عمومی در بین افراد بی خانمان معتاد نسبت به رعایت پروتکل بهداشتی نسبتاً بالا بود و در اغلب موارد از ماسک و یا وسایل ضد عفونی کننده استفاده می کردند. همچنین تعطیلی واحدهای اداری و شهری در دوره اوج بیماری کووید ۱۹ منجر به باز شدن فضای شهری و کاهش تردد در بین عموم جامعه گردید. علاوه بر این به دلیل فقدان برنامه ریزی صحیح اطلاعات متقنی در خصوص وضعیت آنها و غربالگری از نظر ابتلا به بیماری کووید۱۹ در اختیار نیست. هر چند طی این دوره طرح‌های ساماندهی معتادین متجاهر نیز به اجرا در آمد و آنها به مراکز ماده ۱۶ منتقل گردیدند. چنین طرحی به دلیل دشواری رعایت پروتکل‌های بهداشتی در مراکز ماده ۱۶ شرایط دشواری را به منظور ابتلای آنها به بیماری های عفونی فراهم می سازد.
در دوره همه گیری کووید ۱۹ به دلایل مختلفی شاهد افزایش افراد کارتن خواب بودیم. افزایش میزان خشونت خانگی، بالا رفتن قیمت مسکن و آزاد سازی زندانیان بدون در نظر گرفتن امکان حمایت های اجتماعی به دلیل احتمال شیوع بیماری کووید ۱۹ در زندان ها از جمله دلایل حضور بیشتر کارتن خواب ها در سطح خیابان ها و یا پاتق های مصرف مواد بوده است. یکی از پدیده هایی که در این دوره عموماً به دلیل افزایش قیمت مسکن و کاهش سطح درآمد شاهد آن بوده ایم رشد خانواده های بی خانمان از جمله زنان و کودکان در سطح شهر و به خصوص مناطق حاشیه شهرها بوده است که مشکلات عمده ای را تجربه کردند. در طی این دوره بیشتر سیاست ها معطوف به ارتقای سطح بهداشت عمومی در سطح مردم و عموم جامعه بوده است اما برنامه جامعی به منظور ارتقای سطح حمایت های اجتماعی و پیشگیری از وقوع بی خانمانی در بین افراد در معرض خطر به اجرا در نیامده است و شاهد شکاف بین دسترسی به امکانات حمایتی و اجتماعی در بین بی خانمان ها، گروههای آسیب پذیر و عموم جامعه بوده‌ایم. هر چند که به صورت مقطعی شاهد توزیع پک های بهداشتی در بین کارتن خواب ها بوده ایم، اما این برنامه فاقد عنصر پایداری و مکانیزم دقیق، هدفمند و با پوشش حداکثری در بین گروههای مختلف از افراد بی خانمان و کارتن خواب بوده است. لذا هماهنگی بین سازمان های ارایه دهنده خدمات (دولتی و غیردولتی) در این فرایند ضعیف ارزیابی می‌شود.
برنامه غربالگری افراد کارتن خواب و بی خانمان از نظر شاخص ابتلا به بیماری کووید ۱۹ صرفاً معطوف به مراکز ماده ۱۶ و یا در برخی از موارد مراکز کاهش آسیب بود. لذا به دلیل فقدان برنامه جامع اطلاعات دقیق و متقنی نسبت به میزان ابتلای آنها به بیماری کووید ۱۹ در دست نیست. همچنین به دلیل گران بودن هزینه آزمایش و عدم اولویت دار بودن وضعیت این افراد در حوزه برنامه ریزی در نهایت به میزان کمی به شرایط آنها رسیدگی شد. لذا در طی همه گیری بیماری کووید ۱۹ ارزیابی دقیقی صورت نگرفت و خدمات جامعی در اختیار این افراد قرار نگرفت و در نهایت به عنوان یک گروه دارای نیازهای ویژه در حوزه سیاستگذاری اجتمای و برنامه ریزی مدنظر قرار نگرفتند. علی رغم اینکه برنامه هایی نظیر غربالگری در مراکز ماده ۱۶، طرح های ضربتی ساماندهی و انتقال آنها به مراکز ماده ۱۶، فعالیت مددسراها و مراکز کاهش آسیب منجر به کاهش بخشی از مشکلات افراد کارتن خواب گردید، اما به دلیل عدم برخورداری از عنصر یکپارچگی و در دسترس قرار دادن خدمات جامع و با در نظر گرفتن وضعیت ویژه این گروه آسیب پذیر کافی نبود و در مقابل به دلایلی نظیر انگ زنی به میزان بیشتری در معرص طرد اجتماعی قرار گرفتند. به این ترتیب لازم است که در برنامه ریزی های آینده و در موج های احتمالی بیماری کووید به میزان بیشتری به شرایط خاص افراد بی خانمان و کارتن خواب توسط سازمان های دولتی و غیردولتی توجه شود و طرح های جامعی با هدف غربالگری و ارایه خدمات متناسب با نیاز آنها اهتمام صورت پذیرد.
نویسنده: دکتر سلمان قادری
مددکار اجتماعی و دکتری تخصصی جامعه شناس
